‘Het Nederlandse mkb moet durven investeren ondanks onzekerheid’ 

Ondanks vele uitdagingen zijn Nederlandse mkb-ondernemers optimistisch over 2025. Dat blijkt uit de Exact MKB Barometer, uitgevoerd door onafhankelijk onderzoeksbureau Markeffect. Waar is dat optimisme op gebaseerd? Hoogleraar Ondernemerschap Justin Jansen, van de Rotterdam School of Management, nam de resultaten onder de loep. Zijn analyse? Ondernemers focussen nog te veel op kostenverlaging in plaats van te investeren in groei.’ 

De MKB Barometer toont dat 86 procent van de ondernemers positief is over de omzetverwachting en 90 procent over de netto winstmarge. Tegelijkertijd noemt 56 procent het ondernemersklimaat uitdagend. Hoe verklaart u deze paradox? 

‘Ik vind de cijfers over de omzetverwachting eerlijk gezegd iets te rooskleurig. Als je wat dieper kijkt naar de cijfers, dan verwacht zo’n 45 procent van de Nederlandse mkb-bedrijven een omzetstijging van 2 procent of meer. Het kan zijn dat bedrijven de inflatie hierin al hebben meegenomen, maar dat is niet zeker. En als je een inflatie hebt die ver boven de 2 procent ligt, dan gaat een deel er eigenlijk op achteruit. In mijn interpretatie van de cijfers verwachten de meeste mkb-bedrijven in Nederland dat ze ofwel stabiel blijven ofwel gaan krimpen.’ 

Hoe zou u de staat van het Nederlandse mkb karakteriseren? 

‘Al jaren doe ik onderzoek* naar mkb-bedrijven en ik kan intussen drie duidelijke groepen onderscheiden. De grootste groep noem ik het peloton: bedrijven die net wel en net niet groeien, vrij conservatief zijn en misschien wel winstgevend, maar relatief stilstaan. Dan heb je achterblijvers die gewoon niet meelopen en krimpen. En de koplopers, ongeveer 5 procent van de Nederlandse mkb-bedrijven, die echt vooroplopen met vernieuwende verdienmodellen en nieuwe technologie goed toepassen. Wat echter zorgwekkend is, is dat het overgrote deel tot die eerste twee categorieën behoort. Deze bedrijven staan stil of gaan zelfs achteruit. Ze investeren misschien wel in hun bedrijf, maar niet op een manier die nieuwe waarde toevoegt.’ 

Waar zit hem dat in volgens u? 

‘De grootste uitdaging is veelal het leiderschap. Ondernemers hebben passie voor hun bedrijf, product of dienst, maar zijn niet per definitie goede leiders. Het ontbreekt dan ook vaak aan de vaardigheden om nieuwe ontwikkelingen en technologieën om te zetten naar praktische toepassingen voor hun eigen bedrijf. Ze lezen over AI bij grote bedrijven, maar worstelen met de praktische toepassing. Ondernemers hebben veelal een enorme operationele kennis, maar het ontbreekt nog wel eens aan ondernemend, langetermijndenken.’

Hoe uit zich dat in de praktijk? 

‘Je ziet het ook terug in de Exact MKB Barometer. Een van de strategische prioriteiten die daarin heel hoog staat, is kostenverlaging, maar je moet niet alleen maar kosten verlagen. Je moet tegelijkertijd zorgen dat je de financiële middelen die je daarmee vrijmaakt, weer herinvesteert in innovatie en vernieuwing van je organisatie. Maar wanneer je kijkt naar innovatie, dan staat dat een stuk lager op die prioritering. Je zou willen dat dat meer in balans komt.’ 

Waarom is dat zo cruciaal? 

‘Bedrijven die op de langere termijn succesvol zijn, realiseren winstgevende groei. Maar het overgrote deel van het Nederlandse mkb groeit nauwelijks. Ze maken wel winst, maar zijn extreem kwetsbaar zodra er veranderingen optreden – nieuwe technologie, geopolitieke ontwikkelingen. Ze hebben simpelweg niet geleerd hoe je innoveert of je aanpast aan veranderingen. Zonder groei ben je ten dode opgeschreven.’ 

Wat onderscheidt die koplopers van de rest, buiten winstgevende groei? 

‘Het draait niet zozeer om nieuwe technologie of patenten, maar om vernieuwende verdienmodellen. Deze koplopers hebben een andere manier gevonden om klantwensen in te vullen en de markt te bedienen. Dat is waar het verschil zit. Ik zou mkb-ondernemers willen aanraden zich vooral die vraag te stellen: hoe kunnen wij onze klanten op een vernieuwende manier bedienen?’ 

Hoe kunnen mkb-bedrijven zich ontwikkelen tot koplopers? 

‘Samenwerking speelt een heel belangrijke rol. Ik zou mkb-bedrijven willen uitdagen om meer samenwerking te zoeken met onderwijs en onderzoeksinstellingen. Daar zie je veel minder mkb-bedrijven, terwijl daar vaak nieuwigheid en innovatie vandaan komt. Je kunt er ook voor zorgen dat je jezelf meer zichtbaar maakt, zodat je ook een aantrekkelijke werkgever wordt voor de nieuwe generatie studenten. En probeer ook onderdeel te worden van bredere netwerken, misschien juist ook ondernemers buiten je eigen industrie. Want daar kun je wellicht nog meer van leren.’ 

De Exact MKB Barometer toont dat het vinden en behouden van medewerkers de grootste uitdaging is. Hoe moeten mkb-bedrijven daar volgens u mee omgaan? 

‘Dat personeelstekort herken ik zeker uit mijn onderzoek. Die uitdaging zal niet gaan veranderen de komende jaren, dus mkb-bedrijven moeten accepteren dat ze die uitdaging blijven houden. Wat je eigenlijk wilt, is dat je meer kunt doen met je huidige medewerkers. Die productiviteit moet gewoon omhoog. Daar kan nieuwe technologie, zoals AI, bij helpen.’ 

Het gebruik van AI is inderdaad explosief gestegen volgens de Exact MKB Barometer: van 6 naar 33 procent. Hoe kijkt u tegen deze ontwikkeling aan?  

‘Die groei is indrukwekkend, maar ik zie ook dat veel mkb-ondernemers worstelen met de praktische toepassing. Met de toepassing van AI binnen je organisatie kun je heel belangrijke stappen zetten. Niet alleen om je klant te bedienen, maar ook om kosten te verlagen en de productiviteit van je medewerkers te verhogen. En dus hoe je kunt omgaan met personeelstekort. Maar ondernemers missen vaak het vertrouwen of de expertise om het concreet te maken in hun eigen bedrijf.’ 

De huidige wereldwijde onzekerheid – van handelstarieven tot geopolitieke spanningen – heeft invloed op Nederlandse mkb-ondernemers. Hoe moeten ze hiermee omgaan? 

‘Dit soort onzekerheid heeft vaak consequenties voor het gedrag en de mate van risico die ondernemers willen nemen. Het zorgt ervoor dat ondernemers niet gaan investeren in de toekomst, maar dat ze even afwachten. Begrijpelijk, maar het betekent wel een rem op investeringen, terwijl juist die vernieuwing zo noodzakelijk is voor mkb-bedrijven om relevant en concurrerend te blijven.’ 

Wat is uw advies aan mkb-ondernemers voor de rest van 2025? 

‘Stop met alleen maar kosten verlagen. Investeer in je leiderschap, leer nieuwe technologieën kennen en pas ze toe. Haal het maximale uit je huidige business én investeer in toekomstkansen. Want de ondernemers die nu afwachten, komen bij de achterblijvers terecht. En dat is een plek waar je niet wilt zijn.’ 

* Scaleup Dashboard, Erasmus Centre for Entrepreneurship